Książka powstała w ramach projektu “Odkrywanie skarbów dziedzictwa południowej Małopolski”, jako jeden z rezultatów dokumentowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego 8 małopolskich grup górali spoza Podhala.

Autorki zbierają historie zachowane w pamięci, świadectwa minionej epoki. Rozmawiają z najstarszymi, opowieści uzupełniają zdjęciami z szuflad swoich rozmówców. Następnie przekazują je kolejnym pokoleniom w postaci zapisanej. Po napisaniu książki “Banany z cukru pudru” dotyczącej warszawskiej Sadyby i wydaniu zeszytu edukacyjnego “Babciu, dziadku, proszę opowiedz mi…”, autorki spędziły długie miesiące na Podhalu, rozmawiając z najstarszymi mieszkańcami, tak powstała książka „Na Giewont się patrzy”. Na jej podstawie autorki stworzyły kolejny zeszyt edukacyjny „Zeszyt Tatrzański”.

Główną ideą była potrzeba założenia pisma, na którego łamach będzie można znaleźć teksty dotyczące historii ziemi olkuskiej. Mieszkańcy Olkusza i okolic podjęli się zbadania i opisania lokalnych dziejów. Wiedza o przeszłości pomaga ukształtować poczucie własnej tożsamości i wzmacnia świadomość wartości, tradycji i osiągnięć naszego miasta i okolic. Wydajemy półrocznik „Ilcusiana”, ponieważ daje on możliwość prezentowania dłuższych, popularnonaukowych, sięgających do źródeł artykułów poświęconych historii i kulturze naszego miasta i regionu. Gdy jakaś instytucja obchodzi jubileusz, w prasie codziennej i lokalnych tygodnikach ukazują się jedynie krótkie artykuły, skupiające się na opisie danej uroczystości. W naszym czasopiśmie można tej instytucji poświęcić więcej uwagi, dotrzeć do źródeł historycznych i napisać jej fachowy w treści i atrakcyjny w formie rys historyczny. Wydając nasze pismo stworzyliśmy płaszczyznę współpracy osób zajmujących się historią regionu i Olkusza, a co najważniejsze – zachęciliśmy nowe osoby do zajęcia się badaniem i opisywaniem lokalnej historii i kultury.

Zamkiem Rabsztyn interesuję się od wielu lat. Staram się popularyzować jego historię poprzez publikacje, a także organizację wydarzeń kulturalnych i turystycznych. Od 20 lat jestem członkiem Stowarzyszenia “Zamek Rabsztyn”, a obecnie jego prezesem.

Niniejsza publikacja powstała dzięki pracy młodych językoznawców działających w Sekcji Dialektologii i Socjolingwistyki KNJS UJ pod opieką dra hab. Macieja Raka, prof. UJ. Działania zostały podjęte na prośbę mieszkańców, co pokazuje, jak ważne jest dla nich dziedzictwo gwarowe regionu. Publikacja jest owocem projektów “Wiśniowsko godka” oraz “Wiśniowsko godka. Językowe dziedzictwo Wiśniowej” dofinansowanych przez Narodowe Centrum Kultury w programie “Ojczysty – dodaj do ulubionych”. W trakcie trwania projektów członkowie Sekcji przez ponad dwa lata prowadzili na terenie gminy Wiśniowa badania dialektologiczne oraz etnograficzne w celu opisania gwary i zwyczajów, następnie zajęli się redakcją zebranego materiału, co zaowocowało powstaniem słownika gwarowego. Książka oprócz haseł słownikowych zawiera szczegółowy opis gwary wiśniowskiej z uwzględnieniem poszczególnych wsi oraz zróżnicowaniem wymowy ze względu na wiek mieszkańców, transkrypcje wybranych materiałów gwarowych oraz artykuły tematyczne dotyczące zwyczajów świątecznych, wierzeń i ziołolecznictwa oraz obrzędów rodzinnych. Publikacja powstała dla mieszkańców i z myślą o przyszłych pokoleniach wiśniowian. Wierzymy, że dzięki niej dziedzictwo językowe opisanego regionu nie zostanie zapomniane.

Publikacja jest inicjatywą oddolną, mocno osadzoną w lokalnym dziedzictwie historycznego “państwa muszyńskiego”. Wydawcą publikacji jest Stowarzyszenie Przyjaciół Almanachu Muszyny, którego członkowie społecznie przez ponad ćwierć wieku zrealizowali szereg inicjatyw kulturalnych i stypendialnych.
Wydawnictwo stanowi ukoronowanie wydawanej od roku 1991 serii roczników “Almanach Muszyny”. Zamieszczane w poprzednich rocznikach informacje o Autorach, wspominających w swej twórczości Muszynę, skłoniły do opracowania tej swego rodzaju pierwszej antologii prozy i poezji muszyńskiej.

Publikacja to zbiór tekstów i fotografii wykonanych w większości przez młodzież z terenu południowej Małopolski, uczestniczącą w projekcie pt. “Odkrywanie skarbów dziedzictwa południowej Małopolski”. W ramach projektu w latach 2017-2019 młodzież pod kierunkiem animatorów przeprowadzała wywiady, tworzyła reportaże i fotoreportaże na temat szeroko pojętego niematerialnego dziedzictwa kulturowego małopolskich Górali spoza Podhala: Babiogórców, Orawian, Zagórzan, Kliszczaków, Górali Białych, Nadpopradzkich, Pienińskich i Spiskich. W sumie powstało ok. 160 prac, z których najciekawsze znalazły się w niniejszej publikacji. Jest to zatem dziedzictwo widziane z perspektywy lokalnej, zebrane z inicjatywy mieszkańców i mówiące o nich.
Góralszczyzna kojarzy nam się niezmiennie z Podhalem i Zakopanem, tymczasem w górzystych rejonach południowej Małopolski możemy spotkać jeszcze osiem innych grup górali, z których każda ma swoje tradycje, stroje, pieśni, gwarę, legendy, tańce i postacie. Niematerialne dziedzictwo południowej Małopolski jest niezwykle bogate i różnorodne, ale wciąż mało znane. Postawiliśmy sobie cel, by nie tylko je udokumentować, ale także opowiedzieć o nim w sposób przystępny i ciekawy. Dlatego właśnie do tworzenia tej opowieści zaangażowaliśmy przede wszystkim miejscową młodzież, lokalne ośrodki kultury, szkoły i stowarzyszenia. Jednym słowem tych, którzy tę kulturę dziś tworzą i będą ją przekazywać dalej. Tych, którzy z dumą mogą powiedzieć „jestem stąd!”.

“Kalwariarz” (numer 13 / 2019) jest konsekwentną kontynuacją działalności zapoczątkowanej 13 lat temu. Stanowi typową odsłonę edytorskiej aktywności Towarzystwa Przyjaciół Kalwarii Zebrzydowskiej. W 2011 roku informator został merytorycznie przekształcony przez nowego redaktora naczelnego, stając się pełnowymiarowym czasopismem społeczno-kulturalnym. Poszerzono ofertę wydawniczą o nowe działy (np. wywiad, recenzja, prezentacja literacka), jednakże periodyk (rocznik) pozostał tubą nagłaśniającą społeczno-edukacyjną działalność Towarzystwa Przyjaciół Kalwarii Zebrzydowskiej.

Publikacja to efekt inicjatywy oddolnej i dziedzictwo gwarowe widziane z tej perspektywy. Jest efektem wieloletniej pracy badawczej autorki ale i innych zbieraczy, w szczególności Eugeniusza Lebdowicza i Krystyny Dulak-Kulej. Została jednak poddana ocenie prof. Józefowi Kąsiowi, wybitnemu dialktologowi i twórcy słowników, i leksykonów. Swoje zdanie o publikacji wyraził w artykule “Moc i urok słowa czyli Nadpopradzka dawność. Gwara i kultura górali z okolic Piwnicznej Wandy Łomnickiej-Dulak” (zamieszczony na początku książki).

Folklor muzyczny górali nadpopradzkich to dziedzictwo najbliższe, widziane z perspektywy lokalnej. W śpiewniku “Źródła pieśni” zapisano jego archaiczną część. Koniecznym było zebranie i zapisanie tego co nadal istniało w ludzkiej pamięci i w wielu rozproszonych źródłach. Dzięki kolejnej inicjatywie członków Stowarzyszenia Górali Nadpopradzkich uczyniono to na trwałe – w formie książkowej. Obecnie w tomie “Popradowa nuta” dodatkowo umieszczono zapisy niektórych obrzędów górali nadpopradzkich (część w formie widowisk prezentowanych przez Regionalny Zespół “Dolina Popradu”. Zaprezentowano też sylwetki badaczy i zbieraczy pozostałości folkloru muzycznego.