Handmade in Wiśniowa. Wiśniowsko rócno robota. O najbardziej materialnym z niematerialnych aspektów dziedzictwa kulturowego w pogranicznej gminie Wiśniowa

„Moja droga”/„nasza droga” do dziedzictwa zapisanego lokalnie (czyli (dlaczego i jak doszło do powstania i wydania publikacji)

Niniejsza publikacja w oczach Autorek, stanowi próbę ukazania dziedzictwa kulturowego mieszkanek i mieszkańców gminy Wiśniowa w “działaniu”. Tradycyjne profesje, umiejętności, praktyki zostały przedstawione w odniesieniu do (wy)twórczości i handlu, które występowały w przeszłości w przestrzeni miejscowego targu/jarmarku. Ważną częścią książki są opowieści “snute” przez samych twórców, (wy)twórców, rzemieślników podążających “drogą” własnego dziedzictwa.
Kolejne części rozpoczętego przedsięwzięcia mogą kontynuować obecne, jak i przyszłe pokolenia mieszkańców gminy Wiśniowa: wiśniowianie, lipniczanie, wierzbanowianie, węglowianie, poznachowiczanie, glichowianie, kobielniczanie. To oni wezmą losy swojego dziedzictwa we własne ręce!

O publikacji

Publikacja z założenia nie jest ani historyczną, ani etnograficzną klasyczną monografią gminy Wiśniowa. Nie stanowi też encyklopedii twórców ludowych z tego terenu czy też katalogu charakterystycznych dlań rodzajów twórczości. Przedmiotem niniejszej publikacji jest dziedzictwo kulturowe tego administracyjnie wyznaczonego terenu, które stanowią szeroko rozumiane tradycyjne profesje, umiejętności i praktyki. Jej główny cel natomiast stanowi nakreślenie i interpretacja dwóch wybranych wymiarów owego dziedzictwa:

– artystycznych i użytkowych działań (wy)twórczych ogniskujących się wokół tytułowego klucza handmade in Wiśniowa, czyli wiśniowskiej rócnej / rocnej / ryncnej / ręcnej roboty oraz

– handlu będącego sposobem dystrybucji owoców tych pierwszych m.in. w specjalnie do tego zaaranżowanej przestrzeni miejscowego targu / jarmarku.

Publikacja jest próbą dotarcia do współczesnych znaczeń, funkcji i przemian profesji/zawodów/umiejętności: rzemiosł, rękodzieła, lokalnego wytwórstwa, przetwórstwa oraz wszelkiej twórczości i produkcji gminnej – uchodzących wśród tamtejszej społeczności jako aktywności tradycyjne – w szerszym kontekście społeczno-kulturowym. Jednym z nich jest kontekst popularnych dziś działań na rzecz umacniania tożsamości lokalnej oraz prób budowania wspólnotowości wokół rodzimych tradycji (ich roli w życiu kulturowym: społecznym, religijnym, kulturalnym i ekonomicznym mieszkańców). Czy te tradycyjne praktyki (wy)twórcze/wykonawcze – co niezwykle istotne zidentyfikowane bezpośrednio przez samych przedstawicieli lokalnej społeczności jako znacząca część ich spuścizny – traktowane są przez nią również jako popularny współcześnie potencjał prorozwojowy (kulturotwórczy, społeczny, turystyczny, ekonomiczny etc.) mogący przyczynić się do rozpoznania oraz realnego wykorzystania konkretnych zasobów niematerialnego i materialnego dziedzictwa gminy? Takie aktywistyczne podejście wpisuje się w założenia Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, według której dziedzictwem tym są różnorodne praktyki kulturowe realizowane przez członków danej wspólnoty w określonej przestrzeni kulturowej i w określonym kontekście kulturowym z użyciem związanych z nimi określonych artefaktów/wytworów, z którymi członkowie tej wspólnoty nadal się utożsamiają (tj. czują się ich spadkobiercami i kontynuatorami). Tradycyjne profesje/zawody/umiejętności odwołują się bezpośrednio do dziedziny/domeny nazwanej w konwencji jako umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym. Jednocześnie ów wytwórczy aspekt dziedzictwa gminy Wiśniowa, który we współczesnym dyskursie międzynarodowym funkcjonuje jako dziedzictwo niematerialne wcześniej zaliczany był zarówno przez teoretyków, jak i praktyków do kategorii kultury materialnej.

Książka przybliża również jak w pamięci lokalnej społeczności gminy funkcjonuje historyczne już dziś zjawisko, które stało się przyczynkiem do całego projektu – lokalne jarmarki/targi. Według ksiąg parafialnych odbywały się one na tych terenach już od ok. XVII wieku. Jednym z zamierzeń inicjatorów projektu jest próba ich reaktywacji. Monografia próbuje natomiast dotrzeć do tego jaki mają one związek z tradycyjnymi profesjami współcześnie.

Wreszcie ważnym elementem książki jest wątek pograniczności i międzykulturowości. Gmina Wiśniowa (etnograficzna „biała plama”) zlokalizowana jest na styku trzech regionów etnograficznych: część południową za pasmem Lubomira i Łysiny zamieszkują górale zagórzańscy i Kliszczacy, część wschodnią i południowo-wschodnią Lachy Limanowskie a część zachodnią i północną (największy obszar) Krakowiacy Zachodni. Ze względu na swoje pograniczne usytuowanie została przez etnografów zaszeregowana jako „teren przejściowy”, który do dziś nie doczekał się osobnych, bardziej szczegółowych opracowań. Uformowane zewnętrznie i odgórnie podziały etnograficzne oraz przypisane kategoryzacje nie zawsze idą jednak w parze z tożsamością regionalną. Tak właśnie jest w przypadku niektórych mieszkańców gminy Wiśniowa, którzy niefortunny termin „teren przejściowy” uznali za stygmatyzujący i wykluczający twierdząc zadziornie, że być może kiedyś mieli stan przejściowy ale dziś przerodził się on w silną własną tożsamość. Zagadnienie różnorodności kulturowej tego terenu pogłębia z kolei historyczny już dziś kontekst bezpośredniego współistnienia dwóch grup narodowych. Autorki próbują do niego dotrzeć poprzez zbadanie jak w świadomości współczesnych mieszkańców rysuje się wielokulturowe dziedzictwo rzemieślniczo-rękodzielnicze i targowe tamtejszych pogranicznych terenów, które ukształtowało się m.in. poprzez obecność na nich społeczności żydowskiej trudniącej się głównie handlem, kramarstwem, szynkarstwem i karczmarstwem. Tym samym publikacja, poza studiami nad dziedzictwem, wpisuje się w równie popularny dziś nurt badań nad pamięcią społeczno-kulturową: regionalną, lokalną.

Ważną część książki – ostatnia najobszerniejsza część – stanowią “Wiśniowskie rozmowy rzeki czyli wiśniowsko rócno robota w działaniu”. To zapis dwudziestu pięciu wywiadów z wybranymi lokalnymi (wy)twórcami, rzemieślnikami, rękodzielnikami.

Publikacja stanowi jeden z głównych efektów dwuletniego projektu badawczo-animacyjnego (2018-2019) „Wiśniowski Jarmark Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych – lokalna tradycja w działaniu” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, program „Kultura ludowa i tradycyjna” 2018. Inne elementy lokalnego wiśniowskiego archiwum społecznego m.in.: mapa profesji i (wy)twórców, katalog gorsetów, wirtualna wystawa dawnych fotografii, relacja z finalnego jarmarku, galeria fotograficzna, audio i wideo dostępne są na interaktywnej stronie projektu: http://wisniowskijarmark.gokis-wisniowa.pl/.

Rozmowa o książce w studio ITV Myślenice

Rozmowa o książce w programie „Pejzaże regionalne” w Radiu Kraków

Fragmenty książki (czytania)

---

Dokument etnograficzny – nierozerwalna część książki

HANDMADE IN WIŚNIOWA. WIŚNIOWSKO RÓCNO ROBOTA.

Dokument etnograficzny – owoc badań terenowych – wiśniowskie rozmowy rzeki w pigułce. Film prezentuje fragmenty wywiadów z wybranymi (wy)twórcami w gminie Wiśniowa oraz z miejscowym proboszczem i jest rodzajem preludium zapraszającego do pełnych rozmów zamieszczonych w książce.

Autorstwo projektu: dr Joanna Dziadowiec-Greganić, Agnieszka Wargowska-Dudek

zdjęcia i montaż: Mariusz Grabarski, Anahita Rezaei

producent: Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Wiśniowej, Wiśniowa 2019

Wiśniowskie dziedzictwo w dawnym obiektywie

Spoty promujące projekt

Reportaż podsumowujący projekt

Relacje z Wiśniowskiego Jarmarku Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych w Wiśniowej

Publikacja

rocna_robota